تربت حیدریه - ایرنا - پسته به عنوان کالای نخست در صادرات محصولات کشاورزی ایران از جنبه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی دارای اهمیت بوده و قابل توجه است.
حدود 10 درصد از درآمدهای غیرنفتی کشور حاصل کشت و صدور محصول پسته بوده و افزون بر یک میلیون نفر از جمعیت فعال ایران در حرفه های مرتبط با تولید این محصول اشتغال دارند.
این در حالی است که به گفته کارشناسان تنگناهای ناشی از روند افزایشی شوری و کم آبی مناطق حاشیه کویر، تداوم پدیده خشکسالی و تغییرات اقلیمی ناشی از آن 'پسته' را به آخرین محصول کشاورزی قابل کشت در بیشتر مناطق پسته خیز ایران تبدیل کرده است.
'آخرین محصول قابل کشت' بدین مفهوم است که اگر باغهای پسته از بین بروند هیچ محصول دیگری قابل کشت نیست لذا مرحله بعدی در مناطق پسته خیز کشور پیشرفت کویر و بیابانزایی خواهد بود.
این در حالی است که پسته از ادوار باستان در زندگی ایرانیان حائز اهمیت فراوان بوده چنانکه نام درخت پسته در زبانهای یونانی، لاتین و سایر زبانهای اروپایی و حتی زبانهای عربی، ترکی، روسی و ژاپنی ماخوذ از وجه تسمیه ایرانی این درخت است.
منشاء پیدایش پسته در آسیای مرکزی بوده که امروزه شامل ایران، ترکمنستان و افغانستان است لذا بر اساس مستندات تاریخی منشاء پیدایش پسته در قلمرو ایران بوده و در شمال شرقی آن استقرار یافته است. سرزمینی که بعدها پارت و سپس خراسان نام گرفته رویشگاه اصلی و اولیه این گیاه بوده است.
بعدها بود که کاشت درختان پسته در نواحی کاشان، نطنز، اردستان، نائین، اردکان، یزد، سیرجان، کرمان و زرند و سپس در شهربابک و رفسنجان معمول شد. در همین رهگذر تنوع در ارقام پسته ایران از پسته گرگانی آغاز شد و سپس پسته سبزواری، قمی، سمنانی و کرمانی به ابتکار باغبانان ایرانی بوجود آمد.
صادرات رسمی پسته ایران نیز از سال 1312 آغاز شد و در سال 1319 نخستین محموله پسته ایران به بازار آمریکا روانه شد. تا سال 1358 بیشترین میزان پسته ایران به آمریکا صادر می شد و بعد از آن آلمان و دبی بزرگترین مشتریان پسته ایران شدند.
سطح زیرکشت باغهای پسته در ایران به 500 هزار هکتار و میزان تولید این محصول در کل کشور به 210 هزار تن در سال می رسد.
110 تن از این میزان در استان کرمان، 40 تن آن در خراسان رضوی و مابقی در 17 استان دیگر کشور تولید می شود.
سالانه 600 هزار تن پسته در جهان تولید می شود.
این در حالی است که به گفته رییس انجمن پسته ایران 'کمبود آب و گسترش نیافتن شبکه های آبیاری تحت فشار' باعث شده بخشی از باغهای پسته کرمان در معرض تهدید قرار گیرد.
'محسن جلال پور' گفته بود: به دلیل کمبود منابع آب برخی باغهای پسته هر سه ماه یک بار آبیاری می شود، مکانیزه نبودن باغها و مجهز نشدن باغداران به علم و دانش روز و همچنین آفات و استفاده بی رویه از سموم باعث کاهش تولید محصول پسته در ایران شده است.
وی عملکرد تولید هر هکتار باغ پسته را در ایران کمتر از یک تن ذکر و بیان کرد: این در حالی است که در آمریکا عملکرد تولید پسته در هر هکتار باغ به 3.2 تن رسیده و به همین خاطر آمریکا از سال 2011 میلادی پس از ایران به دومین تولیدکننده پسته در جهان مبدل شده است.
همین واقعیات موجب شد تا رییس انجمن پسته ایران دو سال پیش در مراسم آغاز کار شعبه این انجمن در خراسان رضوی خواستار توسعه مناطق مستعد کشت پسته در کشور با استفاده از روشهای نوین آبیاری شده و تاکید کند: این طرح باید در مناطقی که منابع آبی خوبی دارند اجرا شود.
جلال پور با اشاره به تدوم خشکسالی در کرمان افزود: روند آب و هوایی در این استان منجر به کاهش تولید و از بین رفتن بازارهای جهانی محصول برای پسته کاران ایرانی می شود.
وی گفت: بر این اساس کرمان آینده روشنی به لحاظ تولید پسته ندارد اما خراسان می تواند جایگزین کرمان در زمینه تولید پسته ایران باشد لذا تولید پسته امانتی است که به خراسان می سپاریم.
رییس انجمن پسته ایران ادامه داد: پسته تولید شده در باغهای خراسان از کیفیت قابل قبولی برخوردار است لذا این خطه بهترین جایگزین برای حفظ پسته ایرانی می باشد.
عضو هیات مدیره انجمن پسته در خراسان رضوی نیز تاکید می کند به دلیل کمبود آب، کشاورزان باید به دنبال کاشت محصولات راهبردی و مهم از جمله پسته و زعفران باشند.
'علیرضا پناهنده' در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی افزود: با توجه به مزیت نسبی پسته در خراسان رضوی و نگرانی در خصوص حفظ منابع آبی، متولیان امر می توانند برخی محصولات کشاورزی را که تولیدشان نیازمند مصرف زیاد آب است حذف کنند.
وی با این حال گفت: هنوز توانمندی مناطق مختلف کشاورزی خراسان رضوی برای بعضی مسوولان شناخته شده نیست لذا راهبرد مشخصی برای حمایت محصولاتی همچون پسته و زعفران وجود ندارد.
عضو هیات مدیره انجمن پسته خراسان رضوی در ادامه با اشاره به جایگاه نخست شهرستان 'مه ولات' در تولید پسته این استان اظهار داشت: کشاورزان و دست اندرکاران فرآوری و صادرات پسته در این شهرستان از مسوولان انتظار دارند تمهیداتی برای کنترل پایدار بازار در سالهای پربار و کم بار از این محصول داشته باشند.
وی افزود: یکی از محصولات راهبردی و صادراتی کشور پسته است که باید به این محصول توجه ویژه ای شود.
پناهنده ادامه داد: پسته حدود 10 درصد کل صادرات غیرنفتی، 60 درصد صادرات محصولات کشاورزی و 68 درصد صادرات محصولات باغی ایران را به خود اختصاص داده است.
وی ادامه داد: 18 هزار خانوار با 70 هزار نفر جمعیت در خراسان رضوی در حرفه های مرتبط با تولید و کاشت محصول پسته اشتغال دارند.
مدیرعامل شرکت بنه سبز خراسان رضوی در مه ولات گفت: خراسان رضوی بعد از استانهای کرمان و یزد با دارا بودن حدود 10 درصد باغهای کشور رتبه سوم را تولید و سطح زیر کشت پسته را به خود اختصاص داده است.
پناهنده اصلی ترین مساله را در صنایع پسته خراسان رضوی ناشناخته بودن این محصول در استان ذکر و بیان کرد: با توجه به اینکه خراسان رضوی دومین استان پسته خیز کشوراست میزان سرمایه گذاری و درآمد پسته می تواند همانند زعفران برای این خطه ارزآوری داشته باشد.
وی در ادامه 'میزان حجم بالای سرمایه گذاری اولیه، فعالیت فصلی و غیردائم مراکز فرآوری پسته، الزام به رعایت مقررات زیست محیطی و تصفیه فاضلاب (سپتیک) و کمبود نقدینگی' را موجب فشار زیاد به واحدهای فرآوری پسته در خراسان رضوی دانست.
عضو هیات مدیره انجمن پسته خراسان رضوی با انتقاد از عملکرد نظام بانکی بخاطر فقدان حمایت از واحدهای تولید پسته گفت: بانکها طرحها را رها می کنند لذا صاحبان مشاغل نمی توانند سرمایه در گردش داشته باشند وهمچنین تامین نشدن به موقع نقدینگی باعث شده نتوانیم پسته کشاورزان را در مراکز فرآوری استان خریداری کنیم.
وی با اشاره به اینکه برخی واحدهای فرآوری خراسان رضوی نمی توانند 100درصد پسته کشاورزان را جذب کنند افزود: قسمت عمده پسته تولیدی استان با مشارکت تجار و دلالان استانهای دیگر خریداری می شود.
پناهنده گفت: نتیجه اقدام دلالان و تجار باعث کاهش صادرات پسته از این استان و محرومیت واحدهای فرآوری از محصول پسته شده است.
وی اظهار داشت: جا به جایی حجم زیاد پسته به صورت غیراصولی از سوی دلالان نیز باعث افت کیفیت این محصول می شود.
او همچنین با اشاره به تبعات اجرای قانون هدفمندسازی یارانه ها اظهارداشت: با اجرای این قانون سطح دستمزد و هزینه های تولید بالا رفته لذا واحدهای کوچک در آینده توان رقابت خود را از دست خواهند داد.
عضو هیات مدیره انجمن پسته خراسان رضوی افزود: فعالیت واحدهای بزرگ فرآوری پسته نیز به علت ایجاد حجم بزرگی از سرمایه گذاری و نبود ساز و کار مشخص توجیه اقتصادی نخواهد داشت لذا جا دارد دولت توجه ویژه ای به واحدهای فرآوری پسته در خراسان رضوی داشته باشد.
مدیر اداره جهاد کشاورزی مه ولات نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: سطح زیر کشت پسته در این شهرستان 21 هزار و 550 هکتار است که از این میزان 13 هزار و 500 هکتار باغ بارور است.
'حسین محمدی' افزود: ارقام غالب پسته مه ولات 'بادامی سفید، اکبری، فندقی، کله قوچی، قرمز و احمدآقایی' است که پسته قرمز و بادامی به علت پیشرس بودن از دیگر پسته ها برای مصرف تازه خوری استفاده می شود.
وی با اشاره به اینکه ارقام بادامی سفید و قرمز 70 درصد پسته مه ولات را به خود اختصاص داده گفت: حجم تولید پسته نوبرانه این شهرستان 40 هزار تن است که از این میزان 25 درصد به صورت ترفروشی مصرف و باقیمانده وارد عرصه فرآوری می شود.
مدیر اداره جهاد کشاورزی مه ولات افزود: پیش بینی می شود امسال حجم تولید پسته خشک نوبرانه از باغهای این شهرستان به 10 هزار و 500 تن برسد.
محمدی با اشاره به اینکه عمده پسته تولیدی جهت مصرف خارج از مه ولات به سایر نقاط ایران و کشورهای دیگر صادر می شود گفت: امسال عملیات فرآوری پسته در این شهرستان در 41 پایانه با 53 خط تولید انجام می شود که هر خط قادر به فرآوری 2.5 تن در ساعت خواهد بود.
وی بیان کرد: به جهت شرایط اقلیمی آب و هوایی پسته در شهرستان مه ولات با کیفیت ترین پسته در کشور محسوب می شود.
'فیض آباد' مرکز شهرستان 49 هزار نفری مه ولات در فاصله 203 کیلومتری جنوب غرب مشهد واقع است.