نام پسته که به گوش می‌رسد، همزمان با آن نام شهرهایی مثل رفسنجان و کرمان هم در ذهن هر شنونده‌ای تداعی می‌شود، اما شاید خیلی‌ها از پیشرفت خراسان رضوی در زمینه کشت این محصول اطلاعی نداشته باشند و در این زمینه استان مغفول واقع شده است.

پسته يکي از محصولات استراتژيک و صادراتي کشور است و حدود ۹ درصد کل صادرات غيرنفتي کشور و ۶۰ درصد صادرات محصولات کشاورزي و ۶۸ درصد صادرات محصولات باغي کشور را به خود اختصاص داده است؛ در کشور ۱۶۰ هزار خانوار با يک ميليون نفر و در خراسان رضوي ۱۸ هزار خانوار با ۷۰ هزار نفر در حرفه‌هاي مرتبط با توليد اين محصول به کار اشتغال دارند.

با توجه به کيفيت مناسب و مطلوب پسته استان و از توجيه اقتصادي خارج شدن باغ هاي استان کرمان براساس اظهار نظر برخي کارشناسان، خراسان رضوي مي‌تواند در آينده‌اي نزديک به رتبه نخست توليد پسته در کشور دست يابد. رتبه‌ای که دور از دسترس نیست و می‌توان با مدیریت صحیح و افزایش میزان تولید در سال‌هایی نه چندان دور به آن دست یافت. البته به اذعان مسئولان امر، افزایش تولید نباید با تغییر الگوی کشت و افزایش اراضی پسته همراه باشد بلکه میزان تولید باید در باغ‌های موجود افزایش یابد و در این راستا استفاده ازروش‌های نوین آبیاری و استفاده از نظرات کارشناسان کشاورزی می‌تواند اثرگذار باشد.

65 هزار هکتار باغ پسته در خراسان رضوی

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی درباره وضعیت تولید پسته در استان به دنیای اقتصاد می‌گوید: هم‌اکنون 65 هزار هکتار از اراضی استان سطح زیرکشت پسته است که 40 هزار هکتار از این مقدار باغ‌های بارور بوده و محصول می‌دهد و 25 هزار هکتار باغ غیربارور یک تا شش ساله است که پس از سال ششم از زمان کاشت، می‌توان برداشت پسته از این درختان را آغاز کرد.

مجتبی مزروعی میزان تولید پسته خشک خراسان رضوی در سال‌جاری را بین 48 تا 50 هزار تن اعلام و اضافه می‌کند: عملکرد تولید ما در واحد سطح 1400 کیلوگرم است و به طور میانگین به ازای هر هکتار باغ پسته، این مقدار برداشت محصول داریم که در این زمینه عملکردمان سه برابر استان کرمان، به عنوان قطب تولید پسته ایران است، ضمن اینکه متوسط برداشت پسته در هر هکتار در کشور حدود 750 کیلوگرم است و در استان ما دو برابر میانگین کشوری برداشت محصول انجام می‌شود.

مزروعی شرایط اقلیمی مناسب‌تر، عمل‌کردن به توصیه‌های کارشناسان فنی توسط کشاورزان و استفاده از نظرات آنها در عملکرد باغات را به عنوان برخی از دلایل بهره‌وری بیشتر از باغات پسته خراسان رضوی نسبت به دیگر نقاط کشور می‌داند و عنوان می‌کند: شهرستان‌های مه‌ولات، بردسکن و خوشاب، بیشترین سطح زیرکشت پسته در استان را در اختیار دارند.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی سالانه حدود 250 هزار تن پسته در کشور تولید می‌شود که سهم خراسان رضوی تولید 20 درصد از این مقدار است؛ استان کرمان هم اکنون 70 درصد تولید پسته کشور را برعهده دارد و پس از آن خراسان رضوی با سهمی 20 درصدی در رتبه دوم قرار داشته و دیگر استان‌ها سهمی 10 درصدی در تولید این محصول دارند.

فعالیت 59 ترمینال فرآوری پسته در استان

مزروعی از پسته بادامی، فندقی و کله‌قوچی به عنوان برخی از ارقام تولیدی این محصول در استان نام برده و می‌افزاید: بیشترین سطح زیرکشت پسته استان مربوط به ارقام بادامی و کله‌قوچی است و کشت پسته فندقی به دلیل شرایط آب‌وهوایی کمتر از ارقام دیگر است؛ همه این ارقام صادراتی بوده اما نوع کله‌قوچی به دلیل درشت‌تر بودن، مورد پسند بیشتری است.

رئیس سازمان جهادکشاورزی خراسان رضوی می‌گوید: با توجه به ارزآوری بالای محصول پسته و نیاز کمتر آن به آب نسبت به برخی دیگر از محصولات پرآب‌بر در استان، در اصلاح الگوی کشت به این محصول توجه داریم. وی درباره وضعیت واحدهای فرآوری پسته در استان اظهار می‌کند: در حال حاضر 59 ترمینال فرآوری پسته در خراسان رضوی در حال فعالیت است که این تعداد توان جذب تمامی پسته تولیدی استان را دارد.

مزروعی در پاسخ به این سوال که چه سیاست‌هایی برای تشویق پسته‌کاران از سوی سازمان جهاد کشاورزی اعمال می‌شود، عنوان می‌کند: ما در موضوعاتی نظیر آبیاری تحت فشار و تامین سرمایه در گردش باغات از کشاورزان حمایت می‌کنیم اما در زمینه توسعه کشت پسته با توجه به اثرات نه چندان مطلوب اقتصاد تک‌محصولی و احتمال ایجاد مشکل در آینده به دلیل عارضه‌های طبیعی، برنامه‌ای در این زمینه انجام نداریم.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی تاکید می‌کند: با توسعه کشت پسته به سمت اقتصاد تک‌محصولی پیش می‌رویم و با توجه به اینکه در این نوع اقتصاد، امکان ضربه خوردن در اثر شرایط نامناسب جوی بسیار زیاد است؛ توصیه ما هم به باغ‌داران و کشاورزان کشت چند نوع محصول است تا اگر در اثر کم‌آبی و یا شرایط نامناسب جوی محصولی از بین رفت و یا خسارت دید، بتوان خسارت را با محصولی دیگر جبران کرد.

خراسان رضوی، یک چهارم صادرات پسته کشور را برعهده دارد

عضو هیات رئیسه انجمن پسته خراسان رضوی نیز می‌گوید: ارزش صادرات سالانه پسته از کشور در حال حاضر حدود یک و نیم میلیارد دلار است که یک چهارم از این مقدار مربوط به استان خراسان رضوی است.

علیرضا پناهنده با بیان اینکه میزان صادرات پسته کشور در سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته، می‌افزاید: این درحالیست که میزان صادرات امسال با متوسط پنج ساله صادرات این محصول هم‌خوانی دارد و طبیعتا تناسب باید همین‌گونه باشد. وی خاطرنشان می‌کند: میزان تولید پسته در خراسان رضوی در حال افزایش است چون 45 درصد باغات غیربارور پسته در استان‌های خراسان رضوی و جنوبی است و طبیعی است که هر ساله با بارور شدن این باغ‌ها، افزایش تولید داشته باشیم اما در کشور افزایش تولیدی در کار نبوده و میزان تولید پسته در کشور ثابت است و از 220 هزار تن در هر سال افزایش چندانی نمی‌یابد.

عضو هیات رئیسه انجمن پسته خراسان رضوی از هم‌خوانی نداشتن سطح زیر کشت پسته با منابع آبی پایدار به عنوان یکی از مهمترین مشکلات در مرحله تولید این محصول نام برده و اظهار می‌کند: افزایش بی‌رویه سطح زیر کشت بدون استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری یکی از مشکلات اساسی است و باید در این زمینه چاره‌جویی اساسی شود. در حال حاضر از سیستم‌های آبیاری تحت فشار به میزان کافی استفاده نمی‌شود و حتی برخی کشاورزان بدون دلایل علمی نسبت به این نوع آبیاری موضع‌گیری می‌کنند.

پناهنده یادآور می‌شود: عدم اطلاع بسیاری از کشاورزان درباره فرآوری محصول از دیگر مشکلات تولید پسته است، متاسفانه این محصول با رطوبت بالایی از ترمینال‌های فرآوری جمع‌آوری می‌شود و این موضوع به همه پسته‌های ایران ضربه می‌زند. در استان خراسان نیز باتوجه به اینکه کشاورزان دریافت پسته با رطوبت پنج تا شش درصد را از واحدهای فرآوری مطالبه نمی‌کنند، آنها محصول را با رطوبت 15 درصدی تحویل داده و استانداردها را رعایت نمی‌کنند.

مدیرعامل شرکت بنه سبز ادامه می‌دهد: انتخاب پایه پیوند نیز در کشت پسته مساله مهمی است زیرا این محصول دارای ریشه‌ای عمیق است و کشاورز باید روش‌های مدیریتی کاشت آن را بلد باشد، انتخاب خاک مناسب در کشت پسته دارای اهمیت است و از هدررفت منابع آبی جلوگیری می‌کند. همچنین استفاده از نهاده‌های مناسب و استاندارد و شناسنامه‌دار بازار ضروری است و روی‌آوردن کشاورزان به کود و سم‌های شیمیایی و هورمونی شاید تاثیر آنی داشته باشد اما در بلندمدت مخرب است.

ضرورت استفاده از کودهای آلی‌ و زیستی در تولید محصول

پناهنده تاکید می‌کند: سازمان‌های دولتی مانند جهاد کشاورزی و تعزیرات حکومتی باید مصرف کودهای آلی و زیستی، کمپوست‌دار و فرآوری شده را به کشاورزان توصیه و تاکید کند تا سطح حاصل‌خیزی خاک با استفاده از کودهای آلی و زیستی افزایش یابد.

عضو هیات رئیسه انجمن پسته خراسان رضوی می‌گوید: بخشی دیگر از مشکلات در حوزه تولید پسته به نداشتن استراتژی مربوط است؛ واحدهای فرآوری محصول در استان کوچک بوده و توانایی برندسازی، خرید، توسعه فعالیت، کنترل و پایش را به میزان کافی ندارند. در بحث صادرات نیز مشکلاتی نظیر نبود تسهیلات بانکی برای صادرکنندگان پسته در مواقع رکود بازار برای جلوگیری از فروش ارزان محصول به خریداران از مشکلات اساسی است.

پناهنده تصریح می‌کند: با توجه به اینکه پسته دارای مزیت رقابتی است، انتظار سرمایه‌گذاری و توجه ویژه به این محصول را داریم؛ انتظار حمایت از محصولی مانند چغندر قند با میزان مصرف آبی که دارد، نابه‌جاست و یا حمایت از گندم هم چندان توجیه اقتصادی چندانی ندارد اما پسته می‌تواند بخشی از مشکلات اقتصادی کشور را رفع کند و کشت آن در دنیا به سرعت در حال افزایش است. اگر تغییر الگوی کشت در مزارع علمی باشد، با توجه به تقاضایی که در بازار برای پسته وجود دارد و تهدیدی از نظر میزان تولید نمی‌بینیم، تغییر کشت از محصولات پرآب به محصولات با ارزشی مثل پسته می‌تواند در رشد اقتصادی منطقه اثرگذار باشد.

مدیرعامل شرکت بنه‌ سبز از امریکا به عنوان رقیب اصلی ایران در تولید و صادرات پسته نام برده و می‌گوید: سال گذشته تولید این کشور در مجموع هم‌ردیف با ایران و کمی بیشتر بود اما امسال میزان تولید پسته در امریکا کمتر شد. افزون بر این، استرالیا، آرژانتین، ترکیه و سوریه هم از تولیدکنندگان این محصول به شمار می‌روند.

پناهنده با بیان اینکه عمده صادرات پسته ما به چین، روسیه و اروپاست، می‌افزاید: قیمت پسته در ایران تابع قیمت جهانی است زیرا 90 درصد محصول تولیدی صادر می‌شود و بنابراین دلالان تاثیری در قیمت‌ها ندارند و به نظر من واسطه‌گری در پسته ایرادی نیست و تاثیر چندانی در قیمت‌گذاری این محصول ندارد. وی اظهار می‌کند: اینکه پسته از استان ما به دیگر استان‌ها رفته و از آنجا صادر می‌شود به دلیل امکانات بهتر آنها مانند انبارها  برای نگهداری از محصول است و این موضوع به ضرر کشاورزان ما نیست زیرا قیمت‌ها یکسان و تابع نرخ جهانی است.

برداشت 51 تن پسته در یک هکتار توسط باغدار نمونه

باغدار نمونه پسته خراسان رضوی در سال 94 نیز به دنیای اقتصاد می‌گوید: در حالت عادی میزان برداشت پسته از هر هکتار باغ، حدود 15 تن است که ما موفق شدیم با طی کردن پروسه‌ای سه تا چهار ساله، میزان برداشت در یک هکتار را به 51 تن برسانیم و به رکودی مطلوب دست پیدا کنیم.

محمد ذوالفقاری که کارمند یکی از ادارات است و به گفته خودش کار باغبانی را به طور تفریحی و تفننی با برادرانش انجام می‌دهد، می‌افزاید: از سال 77 کار را با برادرانم آغاز کردیم و تصمیم گرفتیم در میزان تولید محصول رکورد بزنیم و در این زمینه از مشاوره همکاران جهاد کشاورزی مه‌ولات و تجارب پدرم که حدود 50 سال در کشت این محصول فعالیت داشته استفاده کرده‌ایم.

ذوالفقاری مشکل اصلی در کش و تولید پسته را مبارزه با آفات خوانده و اظهار می‌کند: متاسفانه سموم موجود در بازار پاسخگوی این مساله نیست و با توجه به اینکه بیشتر ارقام سموم بازار از نوع چینی است، نمی‌تواند به خوبی آفات را دفع کند و برای حل این موضوع جهاد کشاورزی در حال پیگیری است.

این باغدار نمونه پسته استان درباره نحوه صادرات محصولات تولیدی خود نیز می‌گوید: برای صادرات، درگذشته محصولات را به دست واسطه‌ها می‌دادیم اما در حال حاضر پسته را به طور مستقیم به دست تاجران می‌رسانیم، پسته فیض‌آباد 10 روز زودتر از دیگر نقاط استان برداشت می‌شود، ارتباط را با تاجران افغانستانی، تاجیکستانی و چینی که در هنگام برداشت محصول به ایران می‌آیند برقرار می‌کنیم و با توجه به اینکه تاجران افغانستانی در سال‌های اخیر برای رساندن پسته به عید قربان با قیمت مناسب‌تری محصول را خریداری می‌کنند، از نگهداری محصول و فروش آن در آینده خودداری می‌کنیم و پس از برداشت بلافاصله به فروش می‌رسانیم.

برخی از دلال‌ها پسته مرغوب را با محصول درجه دو مخلوط می‌کنند

ذوالفقاری ادامه می‌دهد: پسته سفید بادامی فیض‌آباد در سه سال اخیر به قیمتی حدود 33 هزار تومان برای هر کیلوگرم به تاجران افغانستان فروخته می‌شود و در موارد دیگر نرخ این نوع پسته حدود 28 هزار تومان است، ضمن اینکه بخشی از محصولات را به کارخانه‌های بسته‌بندی پسته در مشهد نیز می‌فروشیم.

این پسته‌کار نمونه با اشاره به مرحله فرآوری محصول به عنوان یکی از مهمترین مراحل در تولید و عرضه پسته باکیفیت، تصریح می‌کند: با ایجاد واحد فرآوری پسته در داخل مزرعه، فاصله زمانی بین برداشت تا فرآوری محصول را به حداقل رسانده‌ایم و تقریبا هر دو مرحله به طور همزمان انجام می‌شود، این اقدام در جلوگیری از ایجاد سم آفلاتوکسین که در فاصله زمانی 10 تا 12 ساعته بین برداشت تا فرآوری پسته در محصول به وجود می‌آید، بسیار اثرگذار است. وقتی چنین سمی در پوست مرطوب پسته ایجاد شود، نمی‌توان آن را صادر کرد اما ما با خشک کردن نیم ساعته پسته براساس آزمایش‌ها، میزان سم آفلاتوکسین را در محصولاتمان به صفر رسانده‌ایم.

ذوالفقاری درباره نقش دلالان در عرضه پسته می‌گوید: متاسفانه یکی از مشکلاتی که ما با دلالان در شهرستان مه‌ولات داریم این است که علی رغم تاکیدمان بر کیفیت محصول، برخی از آنها پسته مرغوب خریداری شده از ما را با محصول درجه دو مخلوط می‌کنند، به همین دلیل چند سالی است که با واسطه‌ها کار نمی‌کنیم و حتی در سال آینده قصد داریم که محصول را با نام و برند خود صادر کنیم.

باغدار نمونه پسته در خراسان رضوی اظهار می‌کند: هم‌اکنون 65 هکتار از اراضی ما سطح زیر کشت پسته است که برای افزایش میزان تولید روی چهار تا شش هکتار از اراضی کار کردیم و موفق به برداشت 51 تن محصول شدیم، 30 هکتار از باغات ما بارده، 15 هکتار نهال و غیربارور و 15 هکتار دیگر در سال اول باردهی قرار دارند.

پسته محصولی کم‌توقع در مناطق گرم و خشک است

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان مه‌ولات می‌گوید: هم‌اکنون 22 هزار هکتار از اراضی این شهرستان سطح زیر کشت پسته است که 8000 هکتار از این مقدار نهال بوده و 14 هزار هکتار بارده است. سالانه حدود 20 هزار تن پسته خشک در مه‌ولات تولید می‌شود که با این میزان، بیش از 50 درصد تولید پسته استان و هفت درصد تولید کشور را به خود اختصاص داده‌ایم.

احمد نادری با اشاره به فعالیت 41 ترمینال فرآوری پسته در مه‌ولات، می‌افزاید: این ترمینال‌ها با 55 خط فرآوری در شهرستان فعال هستند، رقم بادامی سفید بیشترین سطح زیر کشت پسته شهرستان را به خود اختصاص داده  و ارقام پسته اکبری، کله‌قوچی، فندقی و نیز پسته‌های زودرس مثل پسته قرمز و گرمه نیز از دیگر تولیدات ما به شمار می‌رود که در این میان پسته بادامی و اکبری برای تازه‌خوری در کشور و نیز پسته کله‌قوچی برای صادرات به چین بیشتر مورد استقبال واقع می‌شود.

نادری با بیان اینکه زمان برداشت محصول در نیمه شهریور آغاز شده و در نیمه مهرماه به پایان میرسد، یادآور می‌شود: پسته محصولی کم‌توقع در زمینه آبیاری است و با توجه به بحران و محدودیت آب باز هم در این مناطق رشد می‌کند و محصول می‌دهد و در برابر شوری و املاح مضر مقاوم و سازگار است، برای تولید آن در هر هکتار 360 متر مکعب آب مصرف می‌شود و در شرایطی که با محدودیت‌های آبی و خاکی مواجهیم و دیگر محصولات قادر به رشد در برخی نقاط نیستند پسته در شرایط گرم و خشک هم مقاوم است و رشد می‌کند.

مدیر جهاد کشاورزی مه‌ولات اضافه می‌کند: با توجه به محدودیت‌های آبی موجود، برنامه‌های ما بر افزایش بهره‌وری و عملکرد در واحد سطح است که هزینه‌های تولید را هم کاهش می‌دهد اما در زمینه توسعه سطح زیر کشت به دلیل همین محدودیت‌ها برنامه‌ای نداریم و باید با مدیریت صحیح ضمن حفظ وضعیت موجود، میانگین تولید پسته در هر هکتار را افزایش دهیم.

نادری می‌گوید: شهرستان مه‌ولات در زمینه سطح زیر کشت پسته و انار مقام نخست استانی و در زمینه تولید و سطح زیر کشت زعفران مقام پنجم را در اختیار دارد. وی خاطرنشان می‌کند: زعفران از گیاهان کم‌آب‌ طلب است اما انار برای رشد نیازمند آب زیادی است و با توجه به محدودیت منابع آبی برای این محصول کشت جایگزین از محصولاتی مثل پسته و یا گیاهان دارویی سازگار با محیط زیست شهرستان مثل عناب و سنجد خواهیم داشت.